Ζωγραφίζοντας την ιστορία του Ναυπλίου. Λεύκωμα.

Η ιστορία της πρώτης πρωτεύουσας του νεοελληνικού κράτους όπως αποτυπώνεται στις χαλκογραφίες, στα σχέδια και στους πίνακες των περιηγητών που την επισκέφθηκαν και την αγάπησαν

Από τις πρώτες σχηματικές απεικονίσεις του Ναυπλίου, ξυλογραφίες και χαλκογραφίες των μέσων του 16ου αιώνα ως τον περίφημο πίνακα του Πέτερ φον Χες, ο οποίος το 1835 απαθανατίζει την άφιξη στην πόλη του Οθωνα, πρώτου βασιλιά της Ελλάδος, μεσολαβούν περίπου δύο αιώνες, στο διάστημα των οποίων κοσμοϊστορικά γεγονότα έχουν διαδραματισθεί. Το Ναύπλιο έχει αλλάξει αρκετές φορές δυνάστες, περνώντας εναλλάξ πότε στους Ενετούς και πότε στους Τούρκους, ώσπου τη νύχτα της 22ας Νοεμβρίου θα καταληφθεί από τους Ελληνες υπό τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, αποτελώντας έτσι τον πρώτο ελεύθερο πυρήνα του νέου ελληνικού κράτους. Παράλληλα όμως έχει διαφοροποιηθεί μέσα στους αιώνες και η οπτική της αναπαράστασης και πρόσληψης του χώρου, γεγονός που καταγράφεται με πιστότητα στα σχέδια και στους πίνακες των περιηγητών. Το ταξίδι στην Ανατολή, καθήκον κάθε πολιτισμένου Ευρωπαίου, περιλαμβάνει πλέον και την Ελλάδα, ενώ το Ναύπλιο βρίσκεται κυριολεκτικά ανάμεσα σε Δύση και Ανατολή. «Το Ναύπλιο των περιηγητών» λοιπόν, μια μελέτη της ιστορικού της τέχνης κυρίας Αφροδίτης Κούρια, καταγράφει διττά την ιστορία του Ναυπλίου: αφενός προσεγγίζοντάς την μέσα από την εικόνα, αφετέρου παρακολουθώντας την εξέλιξη της εικονογραφίας ως τέχνης.

Η επίδραση των Ενετών

«Οι πόλεις πρέπει να σχεδιάζονται έτσι ώστε ο θεατής να μπορεί να βλέπει τα κτίρια, τους ανοιχτούς χώρους αλλά και μέσα σε όλους τους δρόμους, μικρούς και μεγάλους». Αυτά υποστήριζε στα μέσα του 17ου αιώνα ο Γεργκ Μπράουν και πράγματι έτσι αποδίδεται το Ναύπλιο μέσα από τις πρώτες εικόνες του. Παράλληλα όμως «το στοιχείο του φανταστικού παρατηρείται σε αρκετές από αυτές τις πρώιμες όψεις, στην τοπογραφία της πόλης, στο φυσικό περιβάλλον, σε οικοδομήματα και λεπτομέρειες» σημειώνει η κυρία Κούρια.

Η έλλειψη ακρίβειας και αξιοπιστίας ωστόσο, η οποία απαντάται σε αυτές τις πρώιμες περιηγητικές εκδόσεις, δεν συνιστά αδυναμία αλλά αποτελεί επιλογή, καθώς πρωτεύοντα ρόλο έπαιζε ο εντυπωσιασμός του αναγνώστη. Ουδέν εξ αυτών όμως ισχύει όταν πρόκειται για την οχύρωση της πόλης, καθώς στα χαρακτικά του Ναυπλίου, το οποίο ήταν σημαντική κτήση των Ενετών, τα κάστρα αποδίδονται με λεπτομέρεια και έμφαση.

Στο τελευταίο τέταρτο όμως του 17ου αιώνα, ιδιαίτερα στα χρόνια των νικηφόρων επιχειρήσεων των Ενετών και των ευρωπαίων συμμάχων τους στην Πελοπόννησο υπό τον ναύαρχο Μοροζίνι, κύριο σημείο αναφοράς αποτελούν τα χαρακτικά του φημισμένου χαρτογράφου-κοσμογράφου Βιντσέντσο Μαρία Κορονέλι. Αλλωστε ο ίδιος ετοίμαζε τα εικονογραφημένα χρονικά της εκστρατείας κατ' εντολήν της Βενετικής Γερουσίας προκειμένου να τονισθεί η σημασία των βενετικών κτήσεων και να δικαιολογηθεί ο δαπανηρός πόλεμος.

Η τουρκοκρατούμενη πόλη

Αλλαγή επέρχεται από τα μέσα του 18ου αιώνα πλέον, όταν το εικονογραφικό υλικό εμπλουτίζεται με νέα θέματα, ενώ προστίθενται και πρωτότυπα ζωγραφικά έργα. Και από τον 19ο αιώνα αρχίζουν να παρουσιάζονται εικόνες από την αρχιτεκτονική της τουρκοκρατούμενης πόλης, οι άνθρωποι, σκηνές της καθημερινής ζωής και μαζί αρχαιολογικά μνημεία.

Το παρελθόν και το παρόν υπήρξαν άρρηκτα δεμένα στη συνείδηση και στο βλέμμα των Ευρωπαίων που επισκέφθηκαν την Ελλάδα, όπως επισημαίνει η κυρία Κούρια. Η πρόσληψη ωστόσο και κατ' ακολουθίαν η απόδοσή της διαμορφώθηκαν ανάλογα με την παιδεία, τις προσδοκίες και τις εικόνες, τις οποίες εκ προοιμίου είχαν νοητικά κατασκευάσει. Οι 164 εικόνες του λευκώματος αποδίδουν, έτσι, μιαν αλήθεια που μπορεί να επιδέχεται αντιρρήσεις, ταυτόχρονα όμως αποτελεί γέφυρα με τις αντιλήψεις παρελθουσών εποχών.

Τα πορτρέτα των αγωνιστών του '21

Ενας γερμανός ζωγράφος, ο Πέτερ φον Χες, ο οποίος με εντολή του Λουδοβίκου Α´ της Βαυαρίας συνόδευσε τον Οθωνα στην Ελλάδα, υπήρξε ο κατ' εξοχήν εικονογράφος που απέδωσε σημαντικούς σταθμούς της πολεμικής και πολιτικής ιστορίας του Ναυπλίου.

Οπως σημειώνει η κυρία Αφροδίτη Κούρια στη μελέτη της, το 1840 ο Φον Χες φιλοτέχνησε 39 ελαιογραφίες με σκηνές του Αγώνα για την Ανεξαρτησία. Τα περισσότερα μάλιστα πορτρέτα των αγωνιστών του '21 που έχουν φθάσει ως σήμερα είναι βασισμένα σε αυτά τα σχέδια, τα οποία είχε κάνει ο ίδιος επί τόπου. Πορτρέτα ρεαλιστικά μα ταυτόχρονα εξωραϊσμένα, όπως επέβαλλε η ρομαντική γερμανική ζωγραφική, της οποίας εκπρόσωπος υπήρξε ο δημιουργός τους.

Αγωνιστές, προεστούς, πολιτικούς, λόγιους και φιλέλληνες σχεδίασε το 1826-1827, εκ του φυσικού μάλιστα, ένας άλλος Βαυαρός, ο Καρλ Κρατσάιζεν, εθελοντής του βαυαρικού εκστρατευτικού σώματος στην Ελλάδα και ερασιτέχνης ζωγράφος. Σε χαρτί μικρών διαστάσεων τα σχέδιά του που έγιναν με μολύβι φέρουν τις ιδιόχειρες υπογραφές των εικονιζομένων, αλλά και ένδειξη του τόπου και του χρόνου της δημιουργίας τους.

Ωστόσο ένας άγνωστος ευρωπαίος ζωγράφος είναι αυτός που έχει μεταφέρει σε πίνακά του το πανηγυρικό κλίμα της άφιξης του Ιωάννη Καποδίστρια στο Ναύπλιο το 1828 εν μέσω των καπνών από τους κανονιοβολισμούς των πλοίων των τριών Μεγάλων Δυνάμεων. Λίγα χρόνια αργότερα μια λιθογραφία του γάλλου κόμη Ντ' Εστουρμέλ αναφέρεται στην Εθνοσυνέλευση της Πρόνοιας που επικύρωσε το 1832 την εκλογή του Οθωνα στον ελληνικό θρόνο. Για να φθάσουμε στο εμβληματικό έργο της άφιξης του Οθωνα στο Ναύπλιο συνοδευόμενου από το Συμβούλιο της Αντιβασιλείας, με τον λαό να τον υποδέχεται θερμά και ανάμεσά τους πολιτικούς και ήρωες της Επανάστασης, όπως ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης και ο Ανδρέας Μιαούλης.

της Μαρίας Θερμού, http://www.tovima.gr/, 16/3/2008